گروه صنعتی نوین تکنیک

تولید کننده حرفه ای رگال فرش

مشاوره رایگان

قالی های بافته شده در زمان خلفای عرب

قالی در زمان خلفای عرب

قالی بافی در زمان خلفای عرب

در سال ۶۳۷ پیش از میلاد هنگامی که شهر تیسفون به دست سپاه اعراب افتاد، فاتحان در مقابل قالی بزرگ و نفیسی متحیر ماندند که طبق افسانه «بهار خسرو» یا «بهارستان» نامیده می شد. خسرو اول قدرتمندترین شاه ساسانی بود سلسله ساسانی در حدود ۲۲۶ سال پس از میلاد توسط اردشیر در ایران تأسیس شد که پیروزمندانه به پایتخت پارت ها واقع در تیسفون وارد شد که در مقابل سلوکیه و بر کرانه دجله ساخته شده بود. خسرو اول دستور داد در تیسفون یک کاخ بزرگ بسازند که دارای سالنی با عظمت بود و تخت شاهی در آن قرار داشت و با طاقی پوشیده شده بود که سقف آسمان را تداعی می کرد که نماد اهمیت جهانی قلمرو پادشاهی بود. ویرانه های این کاخ که هنوز هم با عظمت است به نام طاق کسری خسرو مشهور است. خسرو اول از ۵۳۱ تا ۵۷۹ میلادی حکومت کرد. توصیفاتی که از وی شده مرزی بین تاریخ و افسانه است. زیبا و چابک دانا مانند سلیمان و جنگاوری بیباک بوده است. زمانی که سرمای زمستان او را مجبور می کرد تا برای مدتی از تفریح مورد علاقه اش شکار صرف نظر کند؛ خسرو اندوهگین می شد. طبری مورخ در قرن دهم شرح می دهد که شاه در آن زمان دستور داده در سالنی که در آن تخت شاهی قرار داشت در کاخ بزرگ وی در تیسفون طاق کسری قالی بزرگی پهن کرده بودند به نام بهارستان که تصویر یک باغ را در بهار نمایش می داد. در این قالی سنگ های قیمتی باغچه های گلدار زمردین و یاقوتی را شکل می دادند و زمینه ای از خوشه های گندم طلایی با جریان های آب نقره و سنگ های قیمتی به چشم میخورد. کمی بعد در ایران قالی های بسیاری با طرح مشابه «باغ» بافته شد، اما از بهارستان خبری نبود.
وقتی تیسفون به دست اعراب افتاد. فرماندهی فاتحان آن را به عنوان پیشکشی برای خلیفه عمر فرستاد که او آن را به بخش های بسیاری قسمت کرد تا بین پیروزان جنگ به عنوان غنیمت جنگی تقسیم شود.
قالی در زمان خلفای عرب

در قرن های بعد استفاده از رشته های طلا و نقره در بافت قالی که اغلب سوزن گرد نامیده می شود ادامه پیدا کرد. به زعم مسعودی تاریخدان، در سال ۸۶۱ ، متوکل خلیفه عباسی توسط یک نگهبان بر روی یک قالی سوزن شیرد کشته شده که مورخ با جزییات شرح می دهد که با یک ترنج و تصاویری از حاکمان تزیین شده بود.
ماکریزی Makrizi که وقایع مربوط به خلفای مصری سلسله ی فاطمی را نوشته هنگام توصیف خزانه شاهنشاهی موارد مشابهی را ذکر کرده است که آنها هم به تصاویر و نوشته هایی مزین بوده اند. اما اطلاعات بسیار کمی پیرامون ساختار و خاستگاه آن قالی ها به دست آمده است.
قالی در زمان خلفای عرب

قالی بافی ایران در زمان خلفای عرب

مورخان عرب تقريباً به صورت انحصاری از تولیدات جنوب ایران و به خصوص خوزستان و فارس نام می برند. در بین مراکز تولید آنچه بیش از همه ذکر شده قرقوب Karkub است که در آن قالی های سوزن گرد نیز بافته می شده که در بافت آنها طلا و نقره نیز به کار می رفته است. به نظر جغرافیدانان یاقوت و مقدسی بهترین قالی های دستبافت پشمی متعلق بوده است به فارس و جهرم که به تولید قالی های مسجد یا "صف" معروف بوده و نیز به فسا. دارابگرد فسا به خصوص به خاطر بافت سوزن گرد و به خاطر بافته های ابریشمین بسیار مشهور بوده است.
در مرزهای جنوبی ایران مدح و توصیف قالی به ندرت انجام می شده است. در شمال دست یافته های معروف به عنابی و مخملی تبریز و قالی های جانمازی آمل در کنار دریای خزر لازم به ذکر است. در شرق تاریخ دانان از قالی های بخارا و خوارزم نام می برند و نیز شهر تون (فردوس امروزی در خراسان جنوبی) در شرق ایران را وصف می کند و می نویسند ناصر خسرو قبادیانی در سده ی پنجم هجری خبر از وجود چهارصد کارگاه زیلوبافی در شهر تون داده و می نویسد: شهر تون شهری بزرگ بوده است و آب روان و کاریز دارد و بر شرقی باغ های بسیار بود و حصاری محکم داشت. گفتند در این شهر چهارصد کارگاه بوده است که زیلو بافتندی و ...
قالی در زمان خلفای عرب

در منطقه ی قفقاز و ارمنستان به ویژه از پشم های قرمز منحصر به فردی استفاده می شده که رنگ آن از رنگ دهنده های طبیعی محلی مانند صدف استفاده می شده که رنگ ارغوانی به دست می آمده است. گفته های مورخان نقش و اهمیت قالی های متعلق به فرهنگ اسلامی در قرن های بعد از فتح توسط اعراب را برای ما اثبات می کند، اما تعریف یک چارچوب معین آسان نیست در زبان عربی استفاده شده در منابع قرون وسطایی از بیش از بیست واژه ی گوناگون برای اشاره به دست بافته های مورد استفاده در پوشاندن کف زمین استفاده شده و كاملا مشخص نیست که به کدام تکنیک ها یا تزیین ویژه اشاره دارد. از این اهمیت و فراوانی خارق العاده ی دست بافته ها اثری در ایران و سواحل مدیترانه بر جای نمانده در حالی که در مصر، هنوز هم گهگاهی قطعاتی پیدا می شود که به لطف اقلیم خشک حفظ شده اند. باستان شناسان در الفسطاط Al-Fostat قطعات کوچک دست بافته و قالی های متعلق به قرن هشتم - دوازدهم را یافته اند که با تکنیک های گوناگون و مواد مختلف بافته شده و این یافته ها اسنادی است که پیشرفت بافندگی در دوره ی اسلامی را نسبت به مصر قرون وسطی اثبات می کند.
قالی در زمان خلفای عرب

قالی بافی در کتب مورخان اسلامی

مورخان عرب از جمله مسعودی ابن حوقل و یعقوبی که از مصر بازدید کرده اند. از «بسوط» و «فرس القُطوع» نام می برند که واژه «قطوع» از ریشه ی قطع به معنای بریدن است که اشاره روشنی ست به تکنیک برش که انجام می گرفته است. در زمان فاطمیان برخی قالی های مصری به لطف اقلیم منحصر به فرد حاکم بر بیابان های مصر حفظ شده است که پرزهای منظمی دارند گره دار هستند و برش خورده اند و تزیینات هندسی دارند و به قاب های محاطی پیچیده ای منتهی می شوند و اغلب با طرح های شبه کوفی تزیین شده اند. یکی از قطعات بسیار مشهور در مجموعه کی یر /Keir که به قرن نهم پس از میلاد تعلق دارد در مرکز آن یک ترنج هشت ضلعی قرار گرفته که با مربع هایی احاطه شده که داخل این مربع ها با طرح های هشت وجهی یا صلیب شکل تزیین شده است و نمونه های مشابه آن در بسیاری از مجموعه ها و موزه ها دیده می شود. نسبت به آنچه در دیگر مکان های باستانی شرقی یافت شده است قالی های مصری متعلق به قرون وسطی تنوع تکنیکی فراوانی را نشان می دهند و مشخصه رایج در آنها وجود گره هایی رنگارنگ از جنس پشم و از نوع نامتقارن است.
گره ها می توانند به صورت ردیفی پشت سرهم باشند یا نباشند. بین یک رج گره و رج بعدی، از یک تا شش ردیف رد شده است. رشته های استفاده شده برای چله نیز به گونه های مختلف اند: پنبه با رنگ طبیعی برتری دارد اما برخی قطعات ساختارشان پشمین است. در عوض از کتان که استفاده از آن در قرن پنجم و ششم بسیار رواج داشته اصلا استفاده نشده است.
یکی از قطعات موجود در مجموعه ی لام /Lamm دارای پرزی ست که حتی در پشت کار ضخامت قابل توجهی دارد و این ویژگی در قالی های هم عصر آن نیز دیده می شود که در مناطق دیگر واقع در شرق نیز یافت شده اند. در قرن نهم مصر با دایر کردن یک مرکز تولید قالی های گره دار با یک شبکه ی بازرگانی در ارتباط بوده است و این قالی ها - به احتمال زیاد به خاطر این مبادلات گسترده ی بازرگانی در تمام مدیترانه یافت شده و نیز چند قرن بعد قالی های خارق العادهی مملوکی Mamluki از آنها الگو گرفته است. قطعاتی از قالی های گره دار متعلق به قرون اولیه ی پس از تسلط اعراب، از حفاری هایی در مکان های دیگر به دست آمده است که ظرافت تکنیکی و ارزش تزیینی کمتری از دیگر منسوجات هم عصر خود ندارند. برخی شواهد و مدارک استفاده از قالی گره دار را در ایران در زمان خلفای عرب تایید می کند.
ایران به خاطر تولید دست بافته های ابریشمین معروف بوده که الیاف ابریشمی از طریق مبادلات تجاری در مسیر جاده ی ابریشم به فراوانی تهیه می شده است. این یافته ها رنگ هایی روشن داشته اند که با مهارت بافته شده و دارای طرح هایی بودند که بیشتر در داخل و یا اطراف ترنجهای مدور پراکنده شده بود.

قالی بافی در قفقاز شمالی

از مسکه و یا بالكا Moscevaja Balka واقع در قفقاز شمالی دست بافته هایی یافت شده که امروزه در موزه ی آرمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه نگهداری می شوند. غنای استثنایی یافته ها که در غار گورها یافت شده فراوانی داد و ستدها را تصدیق می کند چه داد و ستد ابریشم از چین به قسمت غرب و چه یافته های تکمیل شده از غرب به شرق که ارزش کمتری هم ندارند. بین یافته های فراوان در مسکه وایا بالکا قطعاتی از قالی های گره دار پشمی یافت شده با طرح های ساده که بندهای رنگارنگی دارند و نیز قالی هایی هست با طرح های پیچیده تر که به صورت هندسی و به شکل چهار گوش اند و با استفاده از رنگ های مختلف جان گرفته اند که رنگ قرمز تند بر سایر رنگ ها غلبه دارد هم بخشی که به دست بافته های محلی منسوب است و هم بافته های منسوب به مصر و سوریه قدمتی مطابق با قرن نهم پس از میلاد دارند.
قالی در زمان خلفای
مدارکی مربوط به بافت قالی در ترکستان شرقی مربوط به دوره ی هان موجود است. اساس منابع تاریخی بعد از فتح مناطق غربی تحت سلطه ی ژیونگ نو Xiongnu و وقتی او تسلیم شد، فاتحان، قالی ها نمدها و دست بافته های انبوهی را که مورخین به ارتفاع کوه ها دانسته اند به عنوان غنیمت گرد آوردند و از فاتح بانچائو Banchao که حاکم ناحیه شده بود، خواسته شد که تعداد زیادی از قالی های گوندوز Kunduz/ و کاشغر Kashgari را خریداری کند. اشاره ی دیگری به بافندگی و کاربرد قالی های گره دار در منطقه در سفرنامه های کشیشی به نام یوان چوانگ (Yuan Chuang ارایه شده که در قرن هشتم از سین کیانگ عبور کرده بود و با جزیی نگری خاصی به توصیف مناطق و آداب و رسوم ساکنان پرداخته است.
در مورد شهر ختن که او از آن با نام قدیمی کوساتانا /Kusatana یاد کرده است به اشتغال مردم به بافت قالی های ظریف پرزدار و یافت نمدهایی اشاره کرده که به تعداد زیاد تولید می شده و به فروش می رسیده است. بنابر این استفاده از قالی، پیش از اسلام نیز رواج داشته و شواهدی مبنی بر تولید و به کارگیری قالی ها در طی قرن های متمادی وجود دارد.




76
0
 
0
لینک کوتاه:
دیدگاه ها