تاریخچه بافندگی در دوران باستان

تکنیک بافندگی در تاریخ باستان

تکنیک بافندگی، پاسخی بود به نیاز بشر برای این که خودش را بپوشاند و در برابر سرما و گرما از خود محافظت کند و این یکی از قدیمی ترین کارهای انجام شده توسط انسان است و شاید کهن ترین آن مدارک تاریخی و باستانی بسیاری وجود دارد که به ما اجازه می دهد تا فرضیه هایی در این باره طرح کنیم و نخستین گام ها را برداریم.
از زمان های بسیار دور انسان از بافت های بسیار ساده ای استفاده می کرد که تنها از در هم تنیدن الیاف و تار و پود یا از پرز تشکیل شده بود. این بافته های پرزدار و قالیهای ابتدایی در تمام دنیای کهن رواج داشته است. فعالیت بافندگی با کشف الیاف و کارکردن بر روی آنها آغاز شده است. هیچ کدام از الیاف چه گیاهی و چه حیوانی به آن صورتی که در طبیعت وجود دارد و در دسترس است قابل استفاده نیست بلکه نیاز است تا فرآیندهای پیچیده ای بر روی آن انجام شود تا بتوان از ویژگی های آن بهره برد و کارایی لازم را پیدا کند و بتوان با آن کار کرد. مثلاً در خصوص پشم که مراحل چیدن جدا کردن پشم از پوست و ریسیدن الیاف را می بایست طی کرد و در مورد کتان مرحله ی خیساندن نیز ضرورت دارد مدارک مربوط به این گونه اعمال در اروپا و در شرق مربوط به هزاره ی ششم پیش از میلاد موجود است استفاده از الیاف نساجی و بافته ها در دوره های بسیار دور توسط برخی یافته های باستان شناسی با ویژگیهای بسیار منحصر به فرد تأیید می شود الیاف و منسوجاتی که در واقع از مواد از بین رفتنی تشکیل شده و نسبت به زمان بافتشان تغییراتی در آنها ایجاد شده و یا الیافی که بعد از دفن شدن در اثر رطوبت زمین کاملا از بین رفته و از آنها اثری باقی نمانده بود اما در برخی اقلیم ها یا شرایط ویژه مراحل تغيير شكل أنها متوقف شده است. مانند منسوجاتی که به خاطر خشکی زمین و نیز تهویهی خوبی که به دلیل وجود ساختار شنی زمین صورت می گیرد در میان شن های بیابانی در مصر یا در تکلمکان حفظ شده اند؛ و یا مانند آنچه در قطعات یافت شده در لایه های منجمد دایمی اعماق زمین واقع در آسیای مرکزی یا در باتلاق های شمال اروپا دیده می شود.

خاستگاه قدیمی ترین الیاف بافندگی یافت شده آناتولی مرکزی ست محلی به نام چاتال هویوک Catalhöyük یک شهر قدیمی مربوط به دوره ی نوسنگی که از هزاره ی ششم تا چهارم پیش از میلاد ساکنان آن اغلب کشاورزان و دامداران بودهاند در این مکان فسیلهایی از بافته هایی سوخته یافت شده که قدمت آنها را هزاره ی ششم پیش از میلاد تخمین زده اند. تشخیص جنس الیاف دشوار به نظر می رسید در نخستین گام این فرضیه مطرح شد که از پشم باشد اما پژوهش های بعدی و تحلیل های انجام شده با میکروسکوپ الکترونیکی، تشخیص دادند که می بایست از نوعی الیاف گیاهی تشکیل شده و به احتمال زیاد از کتان بافته شده باشد. شواهد بسیار قدیمی دیگری مبنی بر استفاده از کتان از مکان هایی در شمال غربی عراق Iraq به دست آمده و بذرهای این گیاه مربوط به هزاره ی پنجم قبل از میلاد در آن مکان و نیز در بیابانی در فلسطین اشغالی به فراوانی یافت شده است که بردگان ناهال هامر Nahal Hamer دست بافته هایی مربوط به هزاره ی هفتم پیش از میلاد را در آنجا بر جای گذاشته اند.

بین هزاره ی پنجم و دوم پیش ازمیلاد مدارک فراوانی مربوط به استفاده از الیاف کتانی در مصر و سوریه یافت شده است همچنین در اروپا به ویژه در سوئیس و آلمان در مکان هایی مربوط به دوران نوسنگی قطعات منسوجات و الیاف و نیز اسباب و آلات بافندگی یافت شده و نیز شواهدی مبنی بر استفاده از کنف نیز پیدا شده است.

از هزاره ی چهارم در تمام سرزمین های حاشیه ی مدیترانه و خاورمیانه بافت منسوجاتی از کتان پدیدهای رایج بوده است. در برخی نوشته های کشف شده به خط میخی از اوروک Uruk/ نژادهایی از میش نام برده شده است.

روایج دستگاه های بافندگی در تاریخ باستان

در مصر در مکانهای تاریخی قطعات زیادی از منسوجات بر جای مانده و در بین النهرین شمایل الهه ای به دست آمده که در پوششی پشمین پیچیده شده بود. درباره ی توانایی های تکنیکی و فنی در مراحل استفاده ی الیاف در زمانهای دور مدارک زیادی وجود دارد که انواع متعددی از اشکال نخستین دستگاه های ریسندگی بافندگی و رنگرزی را ارائه می کنند. در بین مهمترین آنها می توان به پیاله ی به دست آمده از بدری Badari مکانی در مصر و متعلق به دوران نوسنگی و مربوط به هزاره ی چهارم پیش از میلاد اشاره کرد که یک دار بافندگی افقی در حال کار را نمایش می دهد.
در بین النهرین یک لیوان تکه تکه شده از تل عقرب Tall-e- Aqrab یافت شده که مربوط به هزاره ی سوم پیش از میلاد است و بر روی آن سه تصویر ساده از وزنه های دستگاه ریسندگی دیده می شود که دستهای نیز برای نگهداری دوک داشته است.

در تمام دنیای شرق چرخ های ریسندگی و دوک گردان را می توان یافت و با استناد به آنها می توان اثبات کرد که فعالیت بافندگی به شدت در شرق رواج داشته و بیشتر در خانه ها انجام می شده تا در کارگاه ها.
مانند آنچه در نقاشی های دیواری آرامگاه Baqta Beni Hassan مشاهده می شود که تمام مراحل بافت از ریسیدن الیاف تا مرطوب کردن آنها در داخل ظرف ها و یافت بر روی دارهای افقی و شست و شوی بافته ی نهایی را به تصویر کشیده است. غیر ممکن است بتوان به طور دقیق اعلام کرد که برخی از این بافته ها ،قالی یعنی بافته های پرزدار یا گره دار باشند: پژوهشگران بر این باورند که تکنیک بافندگی در گذشته با استفاده از پشم و موی فراوان حیوانات صورت می گرفته و یافته های باستان شناسی این فرضیه را تأیید می کنند.

دوران قالی های گره دار در دوران نوسنگی و پس از آن

یکی از مدارک قدیمی استفاده از قالی های گره دار از یک مکان باستانی در شمال غربی چین به دست آمده است: در سال ۱۹۶۰ یک تیم باستان شناسی مشغول حفاری در قین قای Qinghai بود که در امتداد سواحل رود نورم هانگ Normhong واقع شده است که به دریاچه ی سایدام (Tsaidam) می ریزد این روستا، یکی از روستاهای بیشماری ست که در این ناحیه بین لانژ و Lanzhou و قین قای Qinghai قرار گرفته که نماینده ی فرهنگ ماجیایو Majiayoo است. فرهنگی که در دوران نوسنگی به تکامل رسید و نسبت به فرهنگ قبلی ساکنان یعنی فرهنگ کهن بامپو Bampo برتری هایی داشت و ویژگی آن مهارت قابل توجه در تولیدات هنری دستی بوده است. سرامیک های ماجیایو در بین سرامیک های تولید شده ی چین در دوران نوسنگی ظریف ترین نوع سرامیک به شمار می رود. در محله ی واقع در سواحل نورم هانگ به صورت استثنایی قطعات بافته شده از پشم یافت شده است. در بین آنها یک بافته ی ابتدایی از پرز دو رنگ به رنگ های قرمز و آبی دیده می شود که امروزه در موزه ی قیـن قـای نگهداری می شود و باستان شناسان آن را متعلق به هزاره ی چهارم پیش از میلاد دانسته اند. این یک یافته ی منحصر به فرد است و این مسأله قابل توجه است که گویا فعالیت بافندگی کاملاً شناخته شده بوده، چون در میان آنچه که از سایر مکانها به دست آمده تکه هایی از الیاف کنف نیز یافت شده است. این تکه کوچک یافت شده در نورم هانگ پیشینه ی تاریخی قالی گره خورده محسوب می شود و تنها سند رواج این تکنیک در بین فرهنگ های دوران نوسنگی و عصر برنز در آسیای مرکزی به شمار نمی آید. در یکی از گورکانهای تری براتا Tribrata که مکانی واقع در ناحیه ای جلگه ای و آبرفتی در بخش پایینی رود ولگا ست، مقبره ی یک شخصیت اشرافی مربوط به هزاره ی سوم پیش از میلاد یافت شده است. در کنار اتاق، مقبره بقایای طرح یک گاری روی یک قالی یافت شده است که از آن فقط جای چرخ ها روی زمین خاکی و اثری از طرح لوزی شکل آن بر جای مانده است.

در برخی از قبرهای متعلق به زنان آن دوره که در دره های سامبر /Sumbar در ترکمنستان ایران یافت شده است، تیغه های خمیده ای از جنس برنز به دست آمده که باستان شناسان گمان می کنند از آنها به عنوان ابزاری برای بافت قالی ها استفاده می شده است. وسایل مشابهی نیز از اماکنی چون تپه حصار Hissar و شاه تپه مربوط به همان بازه زمانی یافت شده است.
همچنین به نظر می رسد که در مصر (۱۰۷۰-۱۵۴۰ ق.م) تولید دست روی منسوجی که فقط تار و پود کتانی بوده است یافته ی پرز دار را به وجود می آورده اند که از آن به عنوان جای خواب یا پوششی برای کف زمین استفاده می شده است.

یافته های بافندگی در تاریخ باستان

از یافته های قبر خا /Kha معمار بزرگ سلسله ی هجدهم فراعنه و همسرش مریت Merit که در سال ۱۹۶۱ توسط باستان شناس ایتالیایی اسکیا پارللی / Schiapparelli/کشف شده و در موزه ی مصر شهر تورینو Torino نگهداری می شود، یا شمد کتانی پرزدار دیر المدينه مربوط به حدود ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد که در موزه ی لوور نگهداری میشود میتوان به عنوان نمونه یاد کرد. هرودوت درباره ی ویژگی بافته های آنها چنین شرح می دهد: در حالی که دیگران پودها را از پائین به بالا دفه میزنند مصری های قدیم این کار را از بالا به پایین و با دفه ها یا شانه هایی از جنس فلز انجام می دادند. آنها همچنین پشم را در آب می خیساندند تا بهتر ریسیده شده و در نتیجه نخ به دست آمده نازک تر و ظریف تر شود.

رواج استفاده از قالی های پرزدار در تاریخ باستان

مصری ها معمولا بسیار کم از پشم استفاده کردند و آن را نجس می دانستند. طبق روایت هرودوت آنها بر روی لباسهاشان شال های پشمی انداختند ولی هرگز با این شالها وارد معبد نمی شدند و در مراسم تدفین مردگان نیز از مصرف مواد پشمی امتناع می کردند. هرودوت اظهار داشته که لباس راهبان از نخ پنبه بوده که آن Pilinioرا گوسیپیوم می گفته اند و کتان یا لینوم اوز اتیسیموم از دیگر الیاف مصرفی آنها بوده است که استفاده می کردند.
رنگزاهایی که استفاده می کرده اند عبارت بوده از ایساتیس Isatis/ نيل Indigofera Tinctoria برای سرمه ای و حنا / Lawsonia Alba و روناس Robbia Tinctoria و قرمزدانه /Coccus lisis برای تهیه ی رنگ قرمز. صدف مورکس /Murex که برای رنگ ارغوانی مورد استفاده قرار می گیرد در آن زمان هنوز شناخته شده نبود.
کارتامو Cartamo که نوعی اسپرک به نام علمی Reseda Luteola است و زعفران وحشی Crocus /Sativus برای زرد استفاده شده است. در مجموع شواهد ملموس تر استفاده از قالی پرزدار مشابه قالی های امروز به دوره ای متأخرتر و به صورت دقیق به نیمه هزاره ی اول برمی گردد.

240

لینک کوتاه:

نظرات کاربران در رابطه با

دیدگاه ها

نام :

ایمیل :

توضیحات :