تاریخچه قالی پازیزیک

تعیین سن چوب های گورستان به شیوه ی رادیو کربن مشخص کرده است که پنج گورکان در بازه زمانی هشت سال ساخته شده است. ناحیه ی جالب توجه درگورکان بخش انتهایی دره است که به یک فلات کوچک شباهت دارد. در آن نقطه و در فاصله ی نزدیک به هم هشت اتاق مقبره ای مشابه بر طبق آداب و رسوم قوم سکاها ساخته شده است: در کف زمین به عمق حدود سه متر اتاقهای مقبرهای با مساحتی بین ۲۰ تا ۵۰ متر ساخته شده که با تنه ی درختان احاطه شده و در کنارشان حفره های کوچک تر به هم چسبیده ای وجود دارد که از آنها برای دفن اسب ها می شده است. داخل اتاق با نمد پوشیده شده و جسد داخل یک تابوت از تنه ی درخت لاریس قرار داده می شده که بر روی این تابوت تصاویری از حیوانات به چشم می خورد. سقف اتاق چوبی ست که بر روی آن لایه هایی از سنگ و چوب قرار داده شده تا گور را غیر قابل نفوذ سازد و بر روی آن خاک و سنگریزه ریخته اند تا تپه ای با ارتفاعی در حدود دو متر ایجاد شود با استفاده از لایه های ضخیم خاک و سنگ که به عنوان پوشش خارجی گور استفاده می شده سرمای مطلق در داخل اتاق های مقبره ای حفظ می شد.
در پازیریک پدیده های تراکم و رطوبت موجب می شده تا در داخل اتاق ها فضای بسیار سردی حاکم باشد و تراوش آب باران از طریق راه های زیرزمینی حفر شده توسط راهزنان لایه های ضخیم و شفاف یخ را ایجاد کرده بود این حفره های یخی اشیاء بسیاری را از نابودی در اثر گذر زمان و یا دستبرد سارقان محفوظ داشته است. با عملکرد صبورانه ی باستان شناسان از گورکانهای پازیریک، کیسه ها و خورجین هایی از پوست و چرم، نمد لباس هایی بافته شده از الیاف و از پشم و موی حیوانات یافت شده که در آنها چرم و یا لایه هایی از طلا به همراه کارهای دستی با چوب و چرم به کار رفته است.

در سال ۱۸۶۵ را دلف Radlof/ برل Berel و کاتاندا Katanda فرضیه ی وجود گورکانهایی از سکاها را در پازیریک مطرح کرده بود. در اوایل سال ۱۹۲۹ سرگئی ایوانویچ روشنکو Sergeil Ivanovic Rudenku و گری آزنوف Griaznov این حفاری ها را شروع کرد و در سال ۱۹۴۷ با کمک آکادمی علوم روسیه و موزدی آرمیتاژ به آن پایان داد.
در بخش بیرونی اتاق مقبره ای و به همراه بقایای چند اسب و یک گاری یافته ی بسیار مشهورتر و خارق العاده ای از گورکان پنجم توسط یک گروه باستان شناسان روسی به سرپرستی «رودنکو» به دست آمده که یک قالی بزرگ است و به گونه ای استثنائی حفظ شده است. این قالی امروزه در موزه ی آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود.

ویژگی ها و مشخصات قالی پازیریک

این قالی به شکل چهار گوش و در ابعاد ۱۹۸×۱۸۹ سانتیمتر است ابعادی کاملاً مناسب برای پوشاندن کف گاری نعش کش کاملاً از پشم بافته شده با تارهایی به شدت فشرده و پودهایی که شل کشیده شده اند و به تعداد سه یا چهار پود بعد از هر رج گره وجود دارد در هر دسی متر مربع ۳۶۰۰ گره دارد که تقریبا منظم و قاعده مند است در هر دو انتهای این قالی ریشه هایی به بلندی دومیلی متر وجود دارد. رنگ آمیزی پشم ها با رنگ دهنده های طبیعی انجام شده است. البته رنگ ها در اثر گذر زمان تغییر کرده و دچار رنگ پریدگی شده و به رنگهای متمایل به صورتی و سبز روشن درآمده اند در حالی که در ابتدا می بایست بسیار شفاف تر و درخشان تر بوده باشند. این یافته طرح پیچیده ای دارد و سندی مهم برای اثبات توانایی هنری پیشرفته ی آن دوران محسوب می شود.
زمینه به دو نوار بلند قاب مانند منتهی می شود و تصاویر مختلفی را پشت سرهم و به صورت ردیف شده نمایش می دهد؛ از خارج به سمت داخل به صورت متوالی چهار گوشه ایی با حیوان افسانه ای شیردال Griffin دیده می شود که بدنی نیرومند بال و سری مانند عقاب دارد و سوارکارانی دیده می شوند که پشت سرهم قرار گرفته اند. اشکالی به شکل ستاره به چشم میخورد و ردیفی از گوزنهایی با پوستی خال دار و شاخ شاخه شاخه و با سری خم در حال چریدن و در آخرین ردیف نیز چهارگوشهایی با موجود افسانه ای شیردال Griffin دیده می شود. فضای داخل زمینه به طور منظم به چهار گوشه ایی تقسیم شده است؛ شش ردیف چهارتایی دیده می شود که هر کدام با یک طرح گلدار متشکل از چهار پالمت گل شاه عباسی بادبزن مانند که به ساقه متصل اند.

و نیز چهار طرح تزیینی به شکل میوه کاج که در قطرها قرار گرفته اند.با بررسی درگاه های سنگی کاخ های آشوری به دست آمده از حفاری های نینوا که آنها را متعلق به قرون هفتم، ششم پیش از میلاد دانسته اند به این نتیجه می رسیم که طرح های موجود در درگاه های سنگی طرح به کار رفته در قالی پازیریک را تداعی می کند.
گوزن ها و موجود افسانه ای ،شیردال حیواناتی بوده اند که در نقاشی های سنتی سکاها بسیار به کار برده شده، به ویژه در نقاشی هایی که به مراسم تدفین مربوط می شده مانند نقاشیهایی که روی گورهای موجود در گورکان پازیریک وجود دارد، اما میان حرکت آرام و ظریف گوزنها بر روی قالی پازیریک و آن سبکی که در کشیدن تصویر حیوانات در هنر سکاها رواج داشته تفاوت وجود دارد. در نمای رژه ی سوارکاران، تعدادی شان بر روی زین نشسته اند و تعدادی هم کنار اسب هاشان ایستاده اند در حالی که لباس های تنگی بر تن و کلاهی بر سر دارند که دنباله ی آن تا زیر گلوشان آمده و آنرا به دور گردن شان انداخته اند، بدون این که شباهتی به سکاها داشته باشد. اسبها کوچک هستند و تنومند با یال های کوتاه و دمی گره شباهتی به پوشش های سر زده شده.
بر پشت اسب ها پوششی دیده می شود با کناره های ریشه ریشه که دارای طرح های قلاب شکل است. در مجموع این طرح ها به نظر می رسد که نقش قالی را در مراسم آیینی تشییع جنازه نشان می دهند. نکته ی جالب توجه این است که تعداد اسبها و سواران در حاشیه ی این قالی به تعداد ۲۸ می رسد و این عدد دقیقا با تعداد ساتراپ نشینهای هخامنشی تطابق کامل دارد.
گوزنها و موجود افسانه ای، شیردال حیواناتی بوده اند که با تشریفات مربوط به تشییع جنازه ارتباط داشته اند. و رژه ی آیینی سوارکاران به طور دقیق توسط هرودوت شرح داده شده است در اولین سالگرد مرگ یک شاهزاده در پایان مراسم همراهان نزدیک وی جمع می شوند مستقر شده و صاف می ایستند. مردان و اسب ها حلقه ای پیرامون گور تشکیل می دهند تا از رهبرشان که در آن مکان آرمیده، محافظت جاودانه کنند.

تلفیق هنر قالیبافی درفرهنگ ایرانی و آشوری

قالی پازیریک نمی تواند به عنوان تنها گواه هنر نساجی کهن در نظر گرفته شود. در پاشادار Bassdar در ۲۰۰ کیلومتری پازیریک رودنکو قالی دیگری را کشف کرد که با تراکم ۴۹۰۰ گره در هر دسی متر بافته شده بود علاوه بر این در متون تاریخی دوره ی کلاسیک می توان نوشته های بسیاری را یافت که در آنها به زیبایی قالی هایی اشاره شده است که زینت بخش منازل و کاخ ها بوده اند. گاهی به صورت واضح به خاستگاه این قالی ها نیز اشاره شده است. برای نمونه گزنفون درباره ی قالی های شرقی سخن می گوید در حالی که تولومئو فیلادلفو قالی های ایرانی را به عنوان قالی هایی با پرز کوتاه و آراسته به طرح هایی از حیوانات توصیف می کند.